Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Τα κομμάτια πλωτού πλαστικού σφύζουν από ζωή και οι εταιρείες καθαρισμού που συλλέγουν τα πλαστικά σκουπίδια από το νερό κινδυνεύουν να καταστρέψουν έναν πλούσιο θαλάσσιο βιότοπο.
Στον βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό, δύο πλοία με μπλέ χρώμα του ουρανού, πλέουν παράλληλα το ένα με το άλλο, σε απόσταση αρκετών εκατοντάδων μέτρων μεταξύ τους. Πίσω τους ρυμουλκείται ένα γιγάντιο φράγμα σε σχήμα U, το οποίο μοιάζει σαν δίχτυ ψαρέματος. Θα νόμιζε κανείς ότι είναι μηχανότρατες. Όμως, «το δίχτυ» στοχεύει να πιάσει κάτι άλλο: τα πλαστικά σκουπίδια.
Το Ocean Cleanup (TOC) είναι ο μεγαλύτερος οργανισμός στον κόσμο ο οποίος εργάζεται για την αφαίρεση του πλωτού πλαστικού από τον ωκεανό. Από το 2021, ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός έχει ανακτήσει 200 τόνους πλαστικού στο Great Pacific Garbage Patch, μια περιοχή ανάμεσα στην Καλιφόρνια και τη Χαβάη που είναι πασίγνωστη για τα πλωτά απόβλητά της – τα οποία συγκεντρώνονται από τα ωκεάνια ρεύματα. Σε αυτήν την περιοχή, η οποία είναι περίπου τρεις φορές το μέγεθος της Γαλλίας, παραμένει τουλάχιστον 400 φορές περισσότερη ποσότητα πλαστικού από αυτήν που εξάγεται από το TOC, στην οποία προστίθεται περισσότερο πλαστικο καθημερινά καθώς απορρίπτεται από τα πλοία ή ρέει στη θάλασσα από τα ποτάμια.
Για τον Boyan Slat, τον ιδρυτή του TOC, αυτή η εργασία καθαρισμού «σημαίνει μια εποχή κατά την οποία αρχίζουμε να διορθώνουμε τα προβλήματα που έχουμε δημιουργήσει εμείς οι ίδιοι». Για τους επικριτές του TOC, το έργο είναι δαπανηρό και αναποτελεσματικό – μια απόσπαση της προσοχής από τη ρίζα του προβλήματος, η οποία είναι ότι πάρα πολύ πλαστικό απορρίπτεται και δεν λαμβάνονται αρκετά μέτρα που να το εμποδίζουν να φτάσει στη θάλασσα. Πιο πρόσφατα, όμως, νέες κατηγορίες έφτασαν στην πόρτα του TOC: ότι οι προσπάθειες καθαρισμού του αιχμαλωτίζουν όχι μόνο πλαστικό αλλά και θαλάσσια πλάσματα που ζουν ανάμεσά στα κομμάτια του. Ότι δηλαδή ουσιαστικά, διαταράσσουν έναν θαλάσσιο βιότοπο.
Σύμφωνα με μια νέα μελέτη, η πλωτή θαλάσσια ζωή, γνωστή ως «neuston», καταλήγει συχνά στα ίδια μέρη με το πλαστικό. Δεν είναι ότι το πλαστικό δημιουργεί κατά κάποιον τρόπο μια ευκαιρία για την ανάδυση της ζωής – σύμφωνα με τη θαλάσσια βιολόγο και συγγραφέα της μελετης Rebecca Helm – αλλά μάλλον ότι τα πλαστικά σκουπίδια και οι οργανισμοί τείνουν να επιπλέουν και να συσσωρεύονται στο νερό, όπως τα δημητριακά σε ένα μπόλ. Αν προσθέσουμε σε αυτό τον άνεμο και τα στροβιλιζόμενα ωκεάνια ρεύματα, τα οποία φέρνουν πλαστικό και neuston από μακριά, καταλήγουμε στον σχηματισμό τεράστιων «κηλίδων» πλαστικών και neuston.
Το 2019, ένα σπάνιο περιστατικό επέτρεψε στην Helm, η οποία είναι επίκουρος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Georgetown της Ουάσιγκτον, να μελετήσει το περιεχόμενο του Great Pacific Garbage Patch. Ένα σκάφος ιστιοπλοΐας συνόδευε τον κολυμβητή μεγάλων αποστάσεων Benoît Lecomte καθώς κολυμπούσε ακριβώς μέσα στην «κηλίδα». Πίσω τους ρυμουλκούσαν καθημερινά ένα μικρό δίχτυ κατά μήκος της επιφάνειας του νερού για να πάρουν δείγματα αιωρούμενης θαλάσσιας ζωής και πλαστικών σκουπιδιών. Το ίδιο έκαναν και στην περιφέρεια και έξω από την «κηλίδα», για σύγκριση. Στη συνέχεια φωτογράφισαν 22 από αυτά τα δείγματα.
Δουλεύοντας με συναδέλφους στο Πανεπιστήμιο του Hull στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Helm άρχισε να τα αναλύει, χρησιμοποιώντας λογισμικό επεξεργασίας εικόνας για να επισημάνει διαφορετικές κατηγορίες νιουστωνικών ειδών και πλαστικών σκουπιδιών στις φωτογραφίες. Η ομάδα διαπίστωσε ότι οι συγκεντρώσεις τόσο του πλαστικού όσο και του neuston ήταν υψηλότερες μέσα στην «κηλίδα» παρά έξω. Είδη υδροζώων της κατηγορίας Vellela που έμοιαζαν με μέδουσες – γνωστά ως «σχεδία της θάλασσας» καθώς και «μπλέ κουμπιά» ήταν ιδιαίτερα ορατά. Το ίδιο και τα βιολετί σαλιγκάρια.
Η μέθοδος, βέβαια, απείχε πολύ από το να είναι τέλεια. Είκοσι δύο φωτογραφίες δεν είναι και πολλές, και η εξέταση των πραγματικών δειγμάτων αντί των εικόνων τους, θα ήταν πιο ενδεδειγμένη. Επιπλέον, η χρήση «επιφανειακών ρυμουλκούμενων» για τη δειγματοληψία του περιεχομένου του ωκεανού «είναι μια ατελής τέχνη», λέει η Helm. Μερικές φορές, το δίχτυ αναπηδά πάνω από τα κύματα, άλλες φορές πηγαίνει κάτω, χάνοντας λίγο νερό και το πλαστικό καθώς και τους οργανισμούς που επιπλέουν σε αυτό. Όμως,, προσθέτει η ίδια: «είναι ξεκάθαρο από τις φωτογραφίες ότι υπάρχει πολύ neuston στην “κηλίδα” των πλαστικών σκουπιδιών».
Η Helm επέκρινε δημόσια το TOC, επισημαίνοντας ότι τα δίχτυα που χρησιμοποιεί για τη συλλογή πλαστικών θα μπορούσαν να παγιδεύσουν ακούσια το neuston. Πολλά είδη δεν είναι ικανά να κολυμπήσουν. Για παράδειγμα, τα είδη Vellela, έχουν ένα μικρό δύσκαμπτο «πανί» που προεξέχει από το νερό για να πιάσει τον άνεμο, ενώ τα μπλε κουμπιά και τα βιολετί σαλιγκάρια βασίζονται σε ρεύματα για να τα παρασύρουν στον ωκεανό. Είναι μικρά πλάσματα, αλλά το ίδιο είναι και τα πλέγματα στα δίχτυα. Εάν τα νιουστωνικα είδη θανατώνονταν σε μεγάλους αριθμούς, αυτό θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στις χελώνες, τα ψάρια, τα θαλασσοπούλια και άλλα ζώα που τρέφονται με αυτά.
Το TOC λέει ότι γνωρίζει καλά τους πιθανούς κινδύνους για τη θαλάσσια ζωή και ότι έχει προσαρμόσει το σχεδιασμό του πλέγματος σύλληψης του πλαστικού, τα τελευταία χρόνια. Το φράγμα σχήματος U που οδηγεί το πλαστικό σε μια ζώνη συγκράτησης, έχει στο άκρο του ένα δίχτυ βάθους τριών μέτρων κάτω από την επιφάνεια, το οποίο κινείται αργά μέσα στο νερό για να επιτρέψει στα θαλάσσια είδη να κολυμπήσουν μακριά. Υπάρχουν φώτα και ακουστικά αποτρεπτικά μέσα, υποβρύχιες κάμερες για την ανίχνευση προστατευόμενων ειδών όπως οι θαλάσσιες χελώνες και ανοίγματα διαφυγής στην κάτω πλευρά των διχτυών για τα ζώα που πιάνονται. Πριν σηκώσει τα δίχτυα στο σκάφος, το πλήρωμα τα αφήνει στο νερό για έως και μία ώρα για να δώσει χρόνο στα ζώα να δραπετεύσουν. Ωστόσο, ψάρια, μικροί καρχαρίες, μαλάκια και θαλάσσιες χελώνες έχουν πιαστεί κατά λάθος, αν και αποτελούν ένα μικρό κλάσμα του βάρους των αλιευμάτων σε σύγκριση με το πλαστικό, λέει το TOC.
Εκτός από τη συλλογή πλαστικών, το TOC διεξάγει τη δική του έρευνα στον ωκεανό, καθώς και εκτιμήσεις περιβαλλοντικών επιπτώσεων που καθορίζουν και περιγράφουν τις πιθανές ζημιές των καθαρισμών. Όμως, ως ιδιωτικός παίκτης που δραστηριοποιείται σε διεθνή ύδατα όπου ισχύουν λίγοι κανόνες, το TOC δεν απαιτείται να δημοσιεύει τα ευρήματα του. «Κάνουμε πολύ περισσότερα από τον καθαρισμό, κάτι που είναι αρκετά δύσκολο. Συμβάλλουμε επίσης ενεργά στην κατανόηση ενός οικοσυστήματος που ελάχιστα γνωρίζουμε», λέει ο Matthias Egger, ο ρόλος του οποίου είναι να διεξάγει έρευνα που βοηθά τους μηχανικούς του TOC να αναπτύξουν περαιτέρω και να κλιμακώσουν το σύστημα καθαρισμού του. Τα τελευταία χρόνια, το neuston έχει τύχει ιδιαίτερης εστίασης.
Ο Egger και η ομάδα του έκαναν δειγματοληψίες από τα επιφανειακά νερά μπροστά και πίσω από το σύστημα καθαρισμού σε εβδομαδιαία βάση για να συγκρίνουν τη σύνθεση του neuston, να κατανοήσουν ποια είδη πρέπει να προσέξουν, ποια επίδραση έχει το σύστημα καθαρισμού και αν υπάρχουν εποχιακές διαφορές στο πόσα neuston υπάρχουν. Τα δεδομένα αξιολογούνται (επί του παρόντος) και πρόκειται να δημοσιευθούν φέτος. «Κρίνοντας από τα αρχικά αποτελέσματα, είμαστε πραγματικά χαρούμενοι που βλέπουμε πολύ μικρό αντίκτυπο», λέει ο Egger.
Ο ίδιος τονίζει ότι το TOC θέλει να βεβαιωθεί ότι οι προσπάθειές του στον καθαρισμό πλαστικών βοηθούν τη θαλάσσια ζωή και δεν την βλάπτουν. Όμως, «είναι πιο περίπλοκο από το να προσπαθείς απλώς να ελαχιστοποιήσεις την ποσότητα της θαλάσσιας ζωής που αφαιρείται από τον ωκεανό μαζί με το πλαστικό», λέει. Εάν τα μαλακόστρακα ή οι θαλάσσιες ανεμώνες από άλλες περιοχές προσκολληθούν σε πλαστικά συντρίμμια και φτάσουν στη μέση του Ειρηνικού Ωκεανού, θα μπορούσαν να τραφούν με neuston, εκεί. Είναι τότε σωστό ή λάθος να απομακρύνουμε αυτούς τους εισβολείς, οι οποίοι μπορεί να διαταράσσουν το τοπικό οικοσύστημα; «Υπάρχει πάντα θαλάσσια ζωή που σχετίζεται με το πλαστικό», λέει ο Egger. «Αλλά πολύ συχνά, η θαλάσσια ζωή δεν ανήκει εκεί, γιατί το πλαστικό δεν ανήκει εκεί», συμπληρώνει.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στα μέσα Απριλίου προσφέρει ορισμένες ενδείξεις σχετικά με το ποια είδη που ταξιδεύουν στο νερό θα μπορούσαν να δημιουργήσουν πρόβλημα. Ερευνητές στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας Smithsonian εξέτασαν 105 κομμάτια πλαστικών υπολειμμάτων που είχαν αποκτήσει σε κατεψυγμένη μορφή από το TOC. Βρήκαν ίχνη ειδών που συνήθως βρίσκονταν στα παράκτια ύδατα που είχαν χρησιμοποιήσει πλωτό πλαστικό ως σχεδίες και κατέληξαν στο Great Pacific Garbage Patch – ιδίως δίχτυα, σχοινιά, σημαδούρες, κιβώτια και κυλινδρικές παγίδες χελιών, από την αλιευτική βιομηχανία. Μερικά είδη φάνηκαν επίσης να αναπαράγονται στο νέο τους σπίτι στην ανοικτή θάλασσα. Για παράδειγμα, μερικά αμφίποδα που μοιάζουν με γαρίδες κουβαλούσαν αυγά στούς μαρσίπους γόνου τους.
Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, λέει ο Martin Thiel, καθηγητής θαλάσσιας βιολογίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Βορρά της Χιλής. Έχουν βρεθεί θαλάσσιοι οργανισμοί να αποικίζουν όλα τα είδη επιπλεόντων υλικών στον ωκεανό, συμπεριλαμβανομένης της ηφαιστειακής ελαφρόπετρας, των φυκιών και του ξύλου – τουλάχιστον έως ότου αυτά τα αντικείμενα αρχίσουν να αποσυντίθενται και να βυθίζονται. Είτε πρόκειται για οργανισμούς που εγκαθίστανται σε πιο ανθεκτικά πλαστικά σκουπίδια είτε για άλλους που επιπλέουν στην επιφάνεια δίπλα τους, δεν μπορούν απλώς να διαχωριστούν από το πλαστικό, λεει ο Thiel. «Ό,τι υπάρχει εκεί έξω, καλύτερα να το αφήσουμε ήσυχο, γιατί αφαιρώντας το, μπορεί να κάνουμε περισσότερο κακό», προσθέτει.
Η Lanna Cheng, επίτιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Σαν Ντιέγκο, ανησυχεί λιγότερο. Μερικές φορές τα neuston αιωρούνται ανάμεσα στα πλαστικά, μερικές φορές όχι. Μερικά neuston μπορούν να κινηθούν πάνω-κάτω. Επίσης, μπορεί να έρθουν καταιγίδες και να ανακατέψουν περισσότερο τα πράγματα. «Επειδή οι συσσωρεύσεις του neuston φαίνεται να είναι αποσπασματικές, τα τυχαία αλιεύματα πιθανότατα δεν θα επηρεάσουν σημαντικά τους πληθυσμούς τους», λέει η ίδια. Επίσης, επειδή το TOC επενδύει τόσο πολύ χρόνο και πόρους σε υπεράκτια ταξίδια, χαιρετίζει τη συμβολή του οργανισμού στην επιστήμη, προσφέροντας σε θαλάσσιους βιολόγους ευκαιρίες συλλογής δειγμάτων. «Η επιφανειακή κοινότητα (της θαλάσσιας ζωής) είναι μια κοινότητα που μελετήθηκε ελάχιστα έως ότου η ρύπανση από πλαστικο γίνει πρόβλημα. Μέρος του λόγου ήταν ότι υπήρχε πολύ μικρή οικονομική αξία», λέει. Η ίδια η Cheng έχει περάσει την καριέρα της μελετώντας έντομα που έχουν εξελιχθεί για να περπατούν κυριολεκτικά στον ανοιχτό ωκεανό, προκειμένου να επιβιώνουν.
Η Helm, ωστόσο, παραμένει επικριτική, εν μέρει επειδή πιστεύει ότι οι μελέτες πρέπει πρώτα να δείξουν ότι δεν υπάρχει καμία επίδραση στο neuston, πριν πραγματοποιηθούν οι καθαρισμοί. «Εάν κάνουν πραγματικά τη δουλειά και αποδείξουν ότι οι προσπάθειές τους δεν έχουν κανένα αντίκτυπο στη ζωή στην επιφάνεια των ωκεανών, τότε θα είμαι πολύ χαρούμενη να δω ότι δέχτηκαν την κριτική και έκαναν τις απαραίτητες αλλαγές», λέει. Μια αλλαγή κρίσιμη για τα νιουστωνικα είδη έγινε πρόσφατα. Τον Μάιο του 2023, το TOC υπερδιπλασίασε το μήκος του καθαρού φράγματος του, το οποίο τώρα εκτείνεται στα 1.750 μέτρα. Ως μέρος της αναβάθμισης, το μέγεθος ανοιγμάτων των διχτυών στη ζώνη συγκράτησης, όπου συγκεντρώνεται το πλαστικό πριν ανυψωθεί στα πλοία, έχει αυξηθεί από 10 σε 50 χιλιοστά τετραγωνικά. Αυτό θα πρέπει να επιτρέπει σε πολύ μικρά πλάσματα όπως τα μπλε κουμπιά και τα βιολετί σαλιγκάρια να περνούν μέσα από τα δίχτυα, αλλά τα Vallela, για παράδειγμα, μπορούν να φτάσουν σε μεγαλύτερο μέγεθος. Ωστόσο, αν αυξήσει κανείς το μέγεθος των ανοιγμάτων των διχτυών περισσότερο από αυτό, διάφορα κομμάτια πλαστικων θα μπορούσαν να αρχίσουν να διαρρέουν.
Τα δύο γαλάζια πλοία ταξιδεύουν ξανά στο Great Pacific Garbage Patch, δοκιμάζοντας το καινούργιο φράγμα τους με την ελπίδα ότι θα μπορούν να συλλέγουν περισσότερο πλαστικό ανά ταξίδι. Η απαλλαγή του ανοιχτού ωκεανού από το πλαστικό παραμένει Σισύφειο έργο. Καθώς περισσότερο πλαστικό εισέρχεται στις «κηλίδες» και οι επιστήμονες μαθαίνουν περισσότερα για τα πλάσματα που ζουν εκεί, το TOC έχει ακόμα πολλά εμπόδια να ξεπεράσει προτού μπορέσει να κλιμακώσει τις λειτουργίες του. «Σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε αυτούς τους οργανισμούς εκεί έξω, αλλά πρέπει να βεβαιωθούμε ότι ο τρόπος που το κάνουμε τους βοηθά πραγματικά», λέει ο Egger. «Αυτό προσπαθούμε να καταλάβουμε».
Πηγή: Wired
